- Theo dõi lịch sử văn học, chúng ta thường gặp hiện tượng: người sáng tác vay mượn một số yếu tố của những tác phẩm ra đời trước đó (cùng nền văn học hay khác nền văn học) để sáng tạo nên tác phẩm mới. Trong đó, rất phổ biến là việc vay mượn nhiều yếu tố của văn học dân gian - loại hình sáng tác thường được xem là cội nguồn của văn học viết. Vay mượn không đồng nghĩa với việc “bê nguyên xi” những gì đã có mà luôn đi kèm với sự cải biến (hay biến đổi, cách tân), sáng tạo để chất liệu cũ có thể giúp người viết thể hiện được cảm quan nghệ thuật mới, ý tưởng sáng tác mới của mình. Đây là một đối tượng khám phá thú vị. Theo yêu cầu viết của bài này, khi bàn về giá trị một tác phẩm, cần tập trung phân tích hiện tượng vay mượn - cải biến - sáng tạo. Định hướng này sẽ giúp bạn có cái nhìn rộng mở hơn về tác phẩm với tư cách là sản phẩm của việc kế thừa, giao thoa, tương tác, sáng tạo diễn ra không ngừng trong đời sống văn học. - Yêu cầu khi viết bài văn nghị luận về việc vay mượn - cải biến - sáng tạo trong một tác phẩm văn học: + Giới thiệu chung về tác phẩm được lựa chọn; mối quan hệ giữa tác phẩm đó với tác phẩm mà nó đã chịu ảnh hưởng. + Chỉ ra và phân tích được các phương diện, khía cạnh chủ yếu của sự tiếp nhận, chịu ảnh hưởng, ... trong tác phẩm. + Chỉ ra và phân tích được những điểm cách tân, sáng tạo của tác giả khi tiếp nhận ảnh hưởng từ tác phẩm khác. + Đánh giá giá trị của tác phẩm xét trên phương diện tiếp nhận và sáng tạo dựa vào các dẫn chứng cụ thể.

A. CHUẨN BỊ VIẾT

- Chọn một tác phẩm (thơ, truyện ngắn, truyện thơ, tiểu thuyết,…) có biểu hiện tượng đối rõ sự vay mượn – cải biến – sáng tạo so với tác phẩm có trước. - Chú ý chỉ ra được những phương diện vay mượn – cải biến trong tác phẩm. Sắp xếp các dẫn chứng thông qua lập biểu khảo sát. - Xác định phạm vi nội dung và trọng tâm bài viết (vấn đề nghị luận); đặt nhan đề cho bài viết của mình. - Một số gợi ý: + Trong số các tác phẩm văn học viết mà bạn đã biết, có thể có những tác phẩm vay mượn cốt truyện, nhân vật, sự kiện, hình tượng, ... từ một tác phẩm văn học dân gian. Hãy nêu một vài ví dụ tiêu biểu. + Nhiều tác phẩm văn học Việt Nam đã vay mượn cốt truyện, chịu ảnh hưởng ở các mức độ và phương diện khác nhau của tác phẩm văn học nước ngoài. Lựa chọn để trình bày về một trường hợp như vậy. + Sử dụng điển cố là một trong những biểu hiện của hiện tượng vay mượn và cải biến trong tác phẩm văn học. Hãy trình bày về một trường hợp sử dụng điển cố mà bạn cho là độc đáo.

B. TÌM Ý, LẬP DÀN Ý

Tìm ý

Có thể tự đặt ra các câu hỏi xếp theo nhóm như sau để tìm ý: - Có những thông tin nổi bật gì cần giới thiệu liên quan đến nhan đề, thể loại, tác giả, ý nghĩa của tác phẩm “nguồn" và tác phẩm chịu ảnh hưởng? - Sự tiếp nhận có ý thức được thể hiện rõ trên những phương diện nào (thể loại, cốt truyện, điển cố, ... hay cảm hứng, quan điểm, phong cách, ... )? Trong đó, phương diện nào cần được đặc biệt nhấn mạnh? - Bạn nhận diện sự tiếp nhận (chịu ảnh hưởng, vay mượn) dựa trên những yếu tố hoặc cơ sở nào? - Tác dụng, ý nghĩa của sự cải biến, cách tân là gì? - Nên đánh giá về mức độ, phạm vi, tính chất, ... của sự vay mượn và cải biến như thế nào cho thoả đáng?

Lập dàn ý

- Mở bài: Giới thiệu ngắn gọn các thông tin về tác giả, tác phẩm, trọng tâm vấn đề (khía cạnh nào của sự vay mượn - cải biến) mà bài viết bàn luận. - Thân bài: Cần triển khai các ý chính sau đây: + Nhận diện về phạm vi, tính chất của việc tiếp nhận, chịu ảnh hưởng. + Phân tích, đánh giá sự vay mượn, tiếp nhận, chịu ảnh hưởng trên các phương diện cụ thể. + Phân tích, đánh giá những điểm cải biến, sáng tạo của tác giả trong quá trình vay mượn. Lưu ý: Việc sắp xếp hệ thống ý chính cần linh hoạt, phụ thuộc vào ý tưởng triển khai mạch nghị luận. Ví dụ, có thể sắp xếp theo cấu trúc: các phương diện chỉ vay mượn mà không cải biến, vay mượn nhưng cải biến một phần, vay mượn về mặt hình thức nhưng cải biến hoàn toàn về nội dung, ... - Kết bài: Ý nghĩa của việc tìm hiểu về sự vay mượn và cải biến trong tác phẩm. Nêu đánh giá chung và hướng khám phá, tìm tòi tiếp theo.

C. VIẾT

- Triển khai các ý thành một hoặc một vài đoạn văn. Chú ý sự phù hợp về dung lượng (độ dài) của ý chính (vay mượn - cải biến) và các ý phụ. - Hệ thống các dẫn chứng (trích dẫn, số liệu thống kê, ... ) gắn với từng luận điểm cần rõ ràng, xác đáng. Biết trích dẫn ý kiến từ các tài liệu tham khảo một cách hợp lí, trình bày theo đúng quy định. - Tổ chức liên kết hệ thống ý một cách chặt chẽ. - Lựa chọn từ ngữ thích hợp, nhất là hệ thống các từ ngữ thể hiện sự so sánh, đánh giá.

D. CHỈNH SỬA, HOÀN THIỆN

- Đọc lại và kiểm tra bài viết cẩn thận, từ chỉnh thể văn bản đến chi tiết là câu văn; chú ý các yêu cầu cụ thể của kiểu bài. - Kiểm tra tính logic của mạch ý đã triển khai; tính hợp lí của dẫn chứng; sự khách quan trong bàn luận, so sánh, đánh giá, ... về mức độ vay mượn, cải biến sáng tạo của tác giả. - Rà soát, chỉnh sửa các lỗi về chính tả, từ ngữ, ngữ pháp; kiểm tra sự liên kết giữa các câu trong đoạn và giữa các đoạn trong bài viết.