Đề bài

Suy nghĩ về trí và nhân qua câu chuyện sau:

“Thầy Từ Lộ đến bái kiến đức Khổng Tử. Khổng Tử liền hỏi:

- Thế nào là người trí, thế nào là người nhân?

Tử Lộ thưa:

 - Người trí là người làm thế nào để cho người ta biết tới mình; người nhân là người làm thế nào để người ta yêu mình.

Khổng Tử khen:

- Người nói như vậy, chứng tỏ là người có học vấn.

Hôm sau thấy Tử Cống đến viếng thăm, Khổng Tử cũng hỏi giống như trước. Tử Cống liền thưa:

- Người trí là người biết người; người nhân là người yêu người.

Khổng Tử khen:

 - Người nói như vậy cũng là người có học vấn.

Hôm sau nữa, thầy Nhan Hồi đến bái kiến, Khổng Tử vẫn dùng câu hỏi cũ.

 . Nhan Hồi liền đáp:

Người trí là người tự biết mình; người nhân là người tự yêu mình.

Khổng Từ nói

- Ngươi nói như vậy mới đáng gọi là bậc sĩ quân tử"

Lời giải chi tiết

Về trí, Từ Lộ và Tử Cống gặp nhau ở chỗ đều cho rằng gốc của trí là trí tuệ, nghĩa là khả năng phân biệt thiện - ác, đúng - sai. Nhìn người, hiểu người vốn là cái sự rất khó ở đời, nhất là khi thật giả trắng đen lẫn lộn. Phải là người trải nghiệm nhiều, có con mắt tinh đời mới có thể nhìn ra cái ranh giới mong manh ấy. Làm được điều ấy thực đã tài giỏi lắm thay! Không ai có thể phủ nhận Gia Cát Lượng là một bậc tài trí hiếm có không chỉ bởi tài năng quân sự xuất chúng mà còn bởi khả năng nhìn thấu gan ruột người khác. Chẳng phải ông đã mắng đúng và trúng đến nỗi Chu Du uất ức hổ thẹn mà phải tự vẫn đó sao? Trong quân sự, "biết người" là điều quan trọng, không thể thiếu. Truyện xưa kể rằng: Vua Trang Vương nước Kinh muốn đánh Trần mới cử người đi thăm dò, khảo sát Người ấy về tâu: Không nên đánh vì nước Trấn "thành cao, hào sâu, kho tàng nhiều" chỉ riêng Ninh Quốc là khuyên đánh vì cái lẽ: nước Trần nhỏ mà được như vậy chắc là thuế má, lao dịch nặng nề, như thế thì dân kiệt sức, oán hận. Quả nhiên sau đó nước Kinh đã lấy được Trần. Thế nên bậc tài trí khác người thường ở chỗ không chỉ thấy bề nổi mà còn rõ cái sâu xa, gốc rễ của vấn đề. Còn trong quan hệ xã hội, "biết người" là một ưu điểm, lợi thế lớn giúp ta sống hoà thuận, hạnh phúc. Xin trích dẫn lời của Quản Trọng khóc bạn là Bão Thúc mất là đủ rõ: "Sinh ta ra là cha mẹ, biết ta là Bão Thúc. Mà đối với người biết mình, mình đem cả tính mệnh ra hiến còn chưa cho là quá, huông chi đang khóc thế này đã thấm vào đâu". Chao ôi! Các tình tri kỉ ở đời thật không gì sánh được! Ouan niệm của Tử Cống về chữ nhân tuy sâu sắc hơn Tử Lộ nhưng vẫn chưa đạt đến sự uyên thâm như Nhan Hồi. Nhan Hồi học cách yêu thương mình trước khi yêu thương vạn vật, đây không phải là sự vị kỉ hẹp hòi như có người từng đánh giá bởi bốn lí do. Thứ nhất, bản thân mình là đáng quý nhất, trung thành, không bao giờ phản bội. Sách Hàn thi ngoại truyện có ghi câu chuyện vị quan Công Nghi Hưu vốn thích ăn cá nhưng lại không nhận cá biếu. Ông đã giải thích một cách dí dỏm: nếu bây giờ tôi nhận cá sẽ tiếng thanh liêm trong dân, quan trên không tin dùng, có thế bị giáng chức lúc ấy thì chẳng có tiền để mua cá nữa. Chao ôi! Người ta chiều mình vì muốn nhờ cậy mình thì chỉ được một thời, sao bằng chính mình trọng lấy mình là kế lâu dài mãi mãi. Thứ hai, yêu mình thì mới biết yêu người. Nếu ta biết sức khoẻ cùa mình là quan trọng thì tất sẽ không làm hại đến sức khoẻ của khác. Đó là cách yêu người nhân đạo nhất. Thứ ba là: yêu mình là một yêu người. Nếu con người còn không biết quý trọng bản thân mình, phung phí thời gian, sức khoẻ, tuy không phương hại trực tiếp đến cha mẹ nhưng làm mẹ cha lo lắng, ưu phiền, vậy có thể coi là người yêu kính cha mẹ không? Đối với những người yêu ta, chỉ cần họ sống vui vẻ thì ta cũng vui vẻ, họ thất bại ta cũng thầy đau buồn, vì thế phải biết quý bản thân mình. Làm vui, yên lòng những người thân yêu. Cuối cùng, tự yêu mình, tự biết sẽ làm người ta thanh thản không lo âu vì biết hài lòng với những gì đang có, không phải miệt mài tìm kiếm hạnh phúc ở một nơi xa vời để cùng mãi không được hạnh phúc. Tóm lại, đây là một quan điểm vượt ra ngoài khuôn khổ sách vở, ý tứ sâu xa đáng để người đời học tập. Thầy Nhan không những tinh thông sách vở mà còn là người rất đạo đức, thật xứng là bậc "sĩ quân tử" như Không Tử ngợi khen.